nauczyciele tajne nauczanie dlaczego? pamiętamy artykuły prezentacja projekt

Bydgoszcz rok 1939

3 września
dywersja niemiecka w Bydgoszczy, spontanicznie stłumiona przez żołnierzy i ludność cywilną - wydarzenia nazwane przez niemiecką propagandę "krwawą niedzielą"
5 września
wkroczenie wojsk niemieckich do Bydgoszczy - początek okupacji
8 września
Bydgoszcz włączona do Rzeszy jako stolica rejencji w obrębie okręgu Gdańsk-Prusy Zachodnie; początek akcji mającej na celu całkowitą germanizację ziem polskich wcielonych do Niemiec
9-10 września
pierwsze masowe represje hitlerowskie na terenie Polski - łapanki, rozstrzeliwanie zakładników na ulicach Bydgoszczy w odwecie za "krwawą niedzielę"
14-16 października
masowe aresztowania przedstawicieli inteligencji bydgoskiej - więźniów umieszczono w stajniach koszar 15 Pułku Artylerii Lekkiej; roztrzeliwania w Dolinie ¦mierci grup więźniów, wywożonych systematycznie z koszar
1 listopada
likwidacja tymczasowego więzienia w koszarach, rozstrzelanie ostatniej grupy więźniów w Dolinie ¦mierci

Polityka hitlerowskich Niemiec:



Szkoła w konspiracji: wspomnienia uczestników tajnego nauczania.
wybrali i opracowali Mikołaj Kozakiewicz, Stanisław Brzozowski,
Warszawa: Nasza Księgarnia, 1960

ze wstępu:
Lektura pamiętników z tajnego nauczania nasuwa wiele refleksji na temat bohaterstwa. Kiedy dziś z dystansu 20 lat patrzymy na pracę i życie ludzi, którzy brali udział w tajnym nauczaniu, nie możemy się oprzeć podziwowi nad rozmiarem ich odwagi i poświęcenia. A przecież na kartach tych nie występują jakieś jednostki nieprzeciętne. Nie są to wybitni żołnierze ani wielcy wodzowie, nie są to także świadomi politycznie bojownicy i rewolucjoniści. Występują tu ludzie zwykli, jak to się mówi, "szarzy", tacy, jakich tysiące spotykamy co dzień na ulicy. Bohaterstwo nie szerzy się epidemicznie, byli tacy, jak Carlyle, którzy mniemali, że jest ono w ogóle dostępne tylko jednostkom wyjątkowym, a już sama zdolność do bohaterstwa była, jego zdaniem, szczęściem. Nasi bohaterowie boją się i drżą, miewają okresy załamań i słabości, wzdragają się przed dalszym ryzykiem, nie raz i nie dwa noszą się z zamiarem przerwania tej igraszki z dynamitem - a jednak trwają, trwają aż do końca. A gdy zły los ukarze ich za tę wytrwałość wtrąceniem do więzienia lub obozu koncentracyjnego, nawet tam za kratami i drutami podejmują swoją uporczywą pracę. Co skłaniało nauczycielki (...), aby nawet w Ravensbrück organizować lekcje, wykłady literatury, dyskusje nad filozoficznymi i moralnymi problemami życia? Co zmuszało je i wiele im podobnych do tego, aby wówczas, gdy ich własna egzystencja znalazła się pod znakiem zapytania, troszczyć się jeszcze o umysły i dusze innych?

(...) Chciałbym zwrócić uwagę na pewną specyficznie nauczycielską cechę, która stanowiąc składnik osobowości wszystkich nauczycieli z prawdziwego zdarzenia właśnie w nieludzkich warunkach okupacyjnej rzeczywistości rozkwitła wspanialej niż kiedykolwiek. Tę cechę wybitny polski pedagog, Jan Władysław Dawid, nazwał "miłością dusz ludzkich", inni nazywają ją "kontaktowością", "skłonnością agitacyjną" czy "pedagogicznym talentem". I ta specyficznie nauczycielska cecha sprawia, że osobnik nią obdarzony nie może przyglądać się obojętnie temu, jak czyjeś życie zbacza na złe tory, stara się oddziaływać za wszelką cenę i we wszystkich okolicznościach na rozwój osobowości innych ludzi. Im większe są siły wypaczające i tłoczące na losy innych ludzi, tym ten imperatyw nauczycielskiego angażowania się w sprawy cudzych dusz i umysłów staje się kategoryczniejszy.

Oto dlaczego nauczycielki organizują tajną naukę w obozie koncentracyjnym, oto dlaczego inna będzie, ryzykując życiem swoim i własnych dzieci, uczyła żydowskiego chłopca zbiegłego z getta, oto dlaczego kolejna potrafi nawet przymusowe zbieranie jagód i ziół dla Wehrmachtu zamienić w jedyną w swoim rodzaju "jagodową szkołę", oto dlaczego pewien nauczyciel będzie z uporem maniaka gromadził i oprawiał książki dla wiejskiej tajnej biblioteki, mimo że co "trzeźwiejsi" będą go przekonywać, że w czasach, kiedy brak chleba, nie warto ryzykować głowy dla "głupich książek".

Czytając pamiętniki nie można oprzeć się wrażeniu, że większość autorów naszych pamiętników działała w tych okropnych latach pod wpływem jakiegoś kategorycznego poczucia obowiązku. Obowiązku tego nie nazywają oni po imieniu, nie ubierają go w szatę słów - ale przecież na bezkompromisowym posłuszeństwie temu żywo odczutemu obowiązkowi płynącemu z samego rdzenia nauczycielskiego powołania polega, jak się wydaje, główna treść ich bohaterstwa.

Jest też inna wspólna wszystkim uczestnikom tajnego nauczania cecha: (...) wspólny im wszystkim patriotyczny optymizm i niezachwiana wiara w przyszłość; optymizm urzekający, chwilami niemal dziecięcy.



Artykuły:

Edmund Kaczanowski
Ogólna charakterystyka sytuacji

Polityka hitlerowskich Niemiec
fragmenty dyrektyw

Stanisław Lisewski
Polskie dzieci w niemieckiej szkole

Mikołaj Kozakiewicz
Stanisław Brzozowski
Imperatyw nauczyciela



© Katarzyna Gwincińska 2009-2020. All Rights Reserved

gir@ffe